Het leven is veel te kort en behoorlijk oneerlijk. Je mist immers meer dan je meemaakt. Als je net komt kijken, heb je al een achterstand van eeuwen en bij je einde gaat de toekomst gewoon verder.
Zo had ik bijvoorbeeld Frank Sinatra, Dean Martin en Sammy Davis Jr. wel live willen zien. Vette pech, want daarvoor ontsnapte ik te laat aan mijn moeder. Gelukkig heb ik de geboorte van de computer en het internet wel meegemaakt, maar een intercontinentale reis in een vliegtuig op groene stroom gaat me niet meer lukken.
Wat vóór ons ligt, zal altijd onzeker blijven. Het verleden kun je inhalen. Daar hebben we historici en verhalenschrijvers voor. Jan behoort tot de eerste categorie en John tot de tweede. Ik stel beide mannen aan je voor.
Jan was in z’n werkzame leven socioloog in Brussel. Tegenwoordig is ‘ie stadsgids en de auteur van een zeer leesbaar boek over Johan van Oldenbarnevelt.
Jan Niessen, de geschiedschrijver
Op dit moment is Jan bezig de geschiedenis van Amersfoort op papier te zetten. Nou ja, de letters zijn er al, maar er moeten nog illustraties bij en dat vreet ook tijd. Jan heeft een strak schema. Hij staat om 6 uur ’s ochtends op en werkt zich vervolgens als een dolle door de dag. Dat doet deze pensionado belangeloos, gewoon omdat het kan. Hij vindt het heerlijk om de geschiedenis op te rakelen en ons te vertellen over voorbije tijden.
De afgelopen weken heeft Jan me op sleeptouw genomen. Hij wees de mooiste plekken van Amersfoort aan en ik mocht daar dan plaatjes van schieten. Zo vult Jan zijn boek en ik hengel wat geschiedenis binnen.
Als dit project is afgerond, dan stort Jan zich op Franse landschapsschilders van een paar eeuwen geleden. Hij gaat er ook gedichten bij zoeken. Ik vroeg natuurlijk: “Waarom Jan, waarom?” Het enthousiasme ging gloeien in zijn ogen en ik kreeg een uitgebreide uitleg. De woorden bleven vloeien. Er moest ook goed bier bij, want dat was ‘ie verplicht aan zijn verleden in Brussel. Dat is dus Jan.
John Steinbeck, de verhalenschrijver
De andere Jan heet John. John Steinbeck. Ik bedoel de Grote Amerikaanse Schrijver (1902-1968) van titels als ‘Druiven der gramschap’, ‘Ten oosten van Eden’ en ‘Reizen met Charley’. Zijn oeuvre is overigens een stuk uitgebreider dan de drie meesterwerken die ik hier noem. In 1962 kreeg Steinbeck de Nobelprijs voor de literatuur. De Pulitzerprijs had John al in 1939 te pakken.
Het is onbegrijpelijk dat ik pas de laatste jaren zielsveel van John Steinbeck ben gaan houden. Hij was er al mijn hele leven. Gemiste kansen. In de jaren zeventig had ik ‘m op mijn Engelse literatuurlijst kunnen zetten, maar ik deed het niet. In de jaren negentig had ik op zijn gezag over Route ’66 kunnen rijden, maar ik deed het niet. Ik had Bruce Springsteen en de ‘Dust Bowl Ballads’ van Woody Guthrie beter kunnen begrijpen als ik Steinbeck had gelezen, maar ik deed het niet. Dom, dom, dom.
Goed & kwaad
Vier jaar geleden vond ik bij de plaatselijke kringloop een licht-verkleurde editie van ‘Druiven der Gramschap’. Het vuistdikke boek kostte 75 cent. ’t Bleek een stevige klus om er doorheen te komen, want het Nederlands uit 1940 laat zich niet makkelijk lezen. Ik zie nu net dat het een eerste druk betreft en dat andere liefhebbers er wel €110,00 voor willen betalen. Een extra reden om de oude Steinbeck te koesteren.
John Steinbeck is voortdurend op zoek naar moraliteit. Wat is goed en wat is fout? In het dunne boekje ‘Van muizen en mensen’ staat de noodlottige vriendschap tussen de wereldwijze George en de zwakbegaafde Lennie centraal. Het slot van het boek is zo dramatisch en schokkend dat sommige Amerikaanse scholen het van de leeslijst hebben gehaald.
Bye bye American dream
Steinbeck is sowieso niet altijd de lieveling van de Amerikanen geweest. Hij sprak nogal nadrukkelijk zijn steun uit aan de kansarme bevolking, een soort diskwalificatie van de American Dream. Erger nog, hij ging regelmatig op bezoek in de Sovjet-Unie, samen met fotograaf Robert Capa. Juist in die periode predikte de republikeinse senator Joseph McCarthy grote angst voor het communisme. John Steinbeck is een tijdlang genegeerd in de VS. Hij was te controversieel. In Europa bleef hij overigens onverminderd populair.
Druiven der gramschap
‘Druiven der gramschap’ stelt op een indringende manier het verschil tussen arm en rijk aan de orde. Na de beurskrach van 1929 en tijdens de aansluitende periode van grote droogte in de zuidwestelijke staten van Noord-Amerika ontstond ongekende werkeloosheid en armoede. Steinbeck volgt in zijn vertelling de familie Joad op hun reis langs Route 66 naar het westen en vangt daarmee de ellende van alle gelukzoekende pachtboeren. Het boek kruipt onder je huid. Tussen mijn kiezen knarste het stof van de Dust Bowl.
Ten oosten van Eden
Ten oosten van Eden
John Steinbeck
Uitgeverij G.A. van Oorschot
Vertaling: Peter Bergsma
ISBN: 9789028293229
608 pagina's
Oorspronkelijk: 1952
Ten oosten van Eden
De roman ‘Ten oosten van Eden’ dateert uit 1952. In de recente vertaling van Peter Bergsma leest het als een moderne page turner. Steinbeck is een meester in het uitdiepen van karakters. Hij voert je op onnavolgbare wijze mee in de gedachtenwereld van zijn hoofdpersonen, of het nou de helden of de slechteriken zijn.
‘Ten oosten van Eden’ is een familiegeschiedenis in de Salinas vallei (California). Het hoofdthema is de strijd die twee broers leveren om de liefde van hun vader. De dwarsverbanden met het bijbelboek Genesis (Kaïn en Abel) liggen voor het oprapen. Maar jongens, wat een dijk van een boek. Ik denk dat het nog beter is dan ‘Druiven der gramschap’. Waanzinnig gewoon.
Reizen met Charley
Op dit moment ligt ‘Reizen met Charley’ op mijn nachtkastje. Steinbeck schreef het boek in 1962. Hij vond dat ‘ie zijn kennis van de Amerikanen en hun land wat was kwijtgeraakt. En dat is natuurlijk een doodzonde voor de grootste Amerikaanse auteur. Daarom laat hij een camper bouwen en reist daarmee een ‘rondje’ van 16.000 kilometer door Amerika. Van New York naar het noorden, dan westwaarts langs de grens met Canada, vervolgens afzakken via de rand van de Stille Oceaan en via het zuiden en de oostkust terug naar New York. Op de passagiersstoel, of onder de eettafel houdt de parmantige poedel Charley hem gezelschap.
Man en hond beleven verrassende avonturen. Steinbeck beschrijft minutieus en in een ongekend humoristische stijl wat hen allemaal overkomt. Zelfs in dit lichtvoetige boek komen bekende thema’s als armoede en immigratie weer aan de orde. Zijn ontmoetingen met landgenoten zijn pareltjes van subjectieve observaties. Het is verder een opmerkelijk eerlijk en openhartig verslag van een jaloersmakende reis.
Steinbeck vermengt zijn eigen tekortkomingen en onzekerheden met adembenemende beschrijvingen van bossen, woestijnen, stoffige straten en eindeloze snelwegen. Het is een heerlijk toerschema voor avonturiers en reizigers.
Rondje Steinbeck
De afgelopen jaren heb ik de VS bewust gemeden. Trump hield me buiten de grenzen. Dat was niet zíjn keuze, maar de mijne. Het tij is nu gekeerd en mijn oude nieuwsgierigheid naar het land neemt weer toe.
Heel stiekem ontstaat het idee voor ‘een rondje Steinbeck’. Nieuwe herinneringen maken! Geert Mak deed het al eens voor in het boek ‘Reizen zonder John’. Het is een uitgelezen kans om het verleden een beetje in te halen.
