Het is weer Klooster!-tijd. Ik reis deze weken als een gemotoriseerde pelgrim door het land op zoek naar mensen met religieuze gevoelens. Die personen fotografeer ik voor de glimmende glossy en daarna trek ik haastig verder. De herfst moet nog beginnen, maar de deadline van december nadert alweer. Dit keer heb ik een erg lastige opdracht meegekregen: het is verboden om een mooie compositie te maken. Echt waar.

Voor tekenaars, kunstschilders en fotografen zijn ‘de Gulden Snede’, of ‘de Regel van Derden’ heilige begrippen. Laat ik je eerst even uitleggen waar het allemaal om draait.

Huiswerkopdracht I

Neem er even een A4’tje bij. Daarop trek je met een potlood twee verticale en twee horizontale lijnen. Je zorgt dat de strepen het blad precies in drieën delen. Je zult zien dat op het vel papier negen even grote rechthoeken ontstaan met vier snijpunten (òf negen vierkanten bij een vierkante foto). Je hebt nu ‘de Regel van Derden’ getekend. ‘De Gulden Snede’ lijkt daar heel sterk op, alleen zijn de afstanden tussen de horizontale en de verticale lijnen een klein tikkie anders.

Wetenschappers hebben ontdekt dat een foto (of een schilderij) prettiger wordt om naar te kijken als je die denkbeeldige lijnen en snijpunten gebruikt in de compositie. Je kunt bijvoorbeeld de horizon op één van de twee horizontale lijnen leggen. En als je portret schiet, dan kun je het model op de verticale lijnen plaatsen. Het wordt helemaal prachtig als je cruciale beeldelementen precies op een snijpunt plaatst. Dat heb ik gedaan met het linkeroog van Estelle.

Spanning in de compositie

Ander voorbeeldje: je ziet een schitterende zonsondergang…., zorg dan dat de zon een plekje krijgt op een snijpunt. Plaats ‘m dus een stukje uit het midden. Op die manier wordt de foto veel spannender.

 
Natuurlijk zegt iedere fotografie- of kunstopleiding dat je mag afwijken van deze regeldruk: “Dat deed Rembrandt ook.” Toch gebeurt het weinig. Kijk maar eens in tijdschriften, kranten, of naar TV-beelden: overal duikt die ‘Regel van Derden’ op. Dat is niet zo vreemd, want in de meeste gevallen krijg je daarmee de mooiste compositie. Het beeld is rustig en je blik wordt onbewust naar het hoofdonderwerp geleid.

Het innerlijke gevecht

Tijd voor mijn worsteling…. De inhoudelijke Eindbaas van het magazine Klooster! heeft me gevraagd om alle hoofdpersonen op een kwart van het beeld te zetten. Ik moet dus ‘de Regel van Derden’ volkomen negeren en een tegennatuurlijke compositie maken. Auw!

Maria, want zo heet de eindredacteur van het katholieke tijdschrift, heeft overigens een goede reden voor haar vreemde vraag. Mijn foto’s worden gebruikt voor een rubriek die twee pagina’s vult. Op de ene bladzijde komt het portret en op de andere pagina staat een kort interview. De tekst wordt over het ‘lege’ deel van de foto gedrukt. In het midden van de foto moet het echt ‘rustig’ blijven, want daar zal een deel van het beeld in de vouw van het blad verdwijnen. Kun je het nog volgen?

Huiswerkopdracht II

Probeer het zelf maar eens. Pak je camera (smartphone mag natuurlijk ook). Kies een hoofdonderwerp, plaats dat bijna aan de zijkant van je zoeker en vul de rest van het beeld met ‘onbeduidende’ informatie. Het voelt alsof je een lelijke foto gaat maken die voor 75% gevuld is met ‘niets’.

Het is al lastig om het hoofdonderwerp helemaal aan de linker- of rechterkant te plaatsen, maar ’t is nog ingewikkelder om de hoofdmoot van het beeld met betekenisloze ruimte te vullen. De innerlijke weerstand bij mij was groot. Heel groot. Na iedere shoot ging ik gefrustreerd richting huis.

De zen van het zien

’t Gekke is dat het uiteindelijk allemaal wel meevalt. Op m’n grote computerscherm vond ik de beelden zelfs wel mooi. Heb jij bij de foto helemaal bovenaan deze pagina gedacht: “Goh, die Gerard is het paadje behoorlijk kwijt?” Nee toch?! Sterker nog: het heeft wel iets, zo’n leeg beeld. ’t Is een soort yoga voor je ogen. Er straalt een enorme sereniteit van uit.

Weg dus met ‘de Regel van Derden’ en ‘de Gulden Snede’. Vandaag introduceer ik -vol trots- een nieuwe compositievorm: ‘de Conventie van het Kwartje’. Er volgt uiteraard een wetenschappelijke verantwoording. Daar werk ik de komende jaren aan. Mijn richtlijnen voor het ultieme kijkgenot zullen alle hectiek een halt toeroepen. Rust zal wederkeren. Wereldvrede is dichtbij.

Je kunt er binnenkort alles over lezen in mijn zelfhulpboek ‘De Zen van het Zien’. Het wordt vast een bestseller. ’t Is alleen jammer dat ik nog geen relevant illustratiemateriaal kan vinden in het oeuvre van Rembrandt….