De afgelopen twee jaar heb ik me vol overgave gestort in de religieuze en museale wereld. Mijn foto-archief staat vol portretten van museumdirecteuren, nonnen, monniken, moderne pelgrims en zoekende leken. De opdrachtgevers zijn tevreden en ik heb er veel plezier aan beleefd. Toch heeft al dat noeste werk ook een schaduwzijde.

Door die enorme hoeveelheid klussen kwam ik domweg niet meer toe aan ‘vrij werk’. Dat klinkt nogal deftig, maar wat ik bedoel is dat er in mijn hoofd geen plaats meer was om ook nog eens wat landschapjes vast te leggen, of om een studioshoot te doen met een leuk model. De focus lag uitsluitend op het gebikkel voor een aantal magazines.

Maar vrienden: het roer gaat om. In de agenda komen af-en-toe een paar uurtjes ‘Photo Quality Time’ (PQT) te staan. Ik ga treden in de voetsporen van René Magritte. Uhhh? Magritte?

Magritte en het surrealisme

René Magritte is een schilder die vooral bekend is geworden door zijn bijdrage aan het surrealisme. Hij heeft vreemde dingen gemaakt. Zijn beroemdste werk is een natuurgetrouwe registratie van een pijp met daaronder de tekst: “Ceci n’est pas une pipe” (Dit hier is géén pijp).

Magritte wilde verwarring stichten, de kijkers aan het denken krijgen, geijkte patronen husselen. Dat deed ‘ie op onnavolgbare wijze. Magritte was ook grappig. Je treft heel veel humor aan in zijn werk. Dat zal ongetwijfeld te maken hebben met zijn achtergrond als ontwerper van commerciële affiches.

Mentoraat van de Fotobond

Maar goed, je zult je afvragen wat deze verhandeling over een schilder uit de vorige eeuw (1898-1967) met mijn PQT te maken heeft. Dat zal ik uitleggen.

Een fotoclub waarvan ik lid ben, biedt de mogelijkheid om mentoraten te volgen. Er wordt dan een gelauwerde fotograaf ingevlogen met als doel om een groepje cursisten nieuwe fotopaden te laten lopen. Ik heb me ingeschreven en ben inmiddels al een eindje op weg.

Mentor Peter van Tuijl verwacht dat we vooraf een plan van aanpak schrijven. Ik laat je een fragmentje meelezen….

Plan van aanpak

Mijn thema wordt “Ceci n’est pas une photo”. Ik wil graag foto’s maken die voor vervreemding zorgen. Foto’s die meer doen dan alleen registreren. Ze moeten iets anders laten zien dan ‘de werkelijkheid’. Het zal onvermijdelijk zijn om de beelden te ensceneren. Waarschijnlijk zal het ook nodig zijn om te Photoshoppen. De enscenering moet echter zodanig goed worden uitgedacht dat de nabewerking minimaal blijft.

Het zou fijn zijn als ik beelden kan gaan maken die een ‘verwarrend’ element toevoegen aan de foto. Het liefst zou ik er bovendien een voorzichtig laagje humor bovenop leggen. Ik weet dat de schilder René Magritte zich -met zijn surrealistisch gedachtengoed- ten doel stelde om ons te laten nadenken over ingesleten waarheden. Is alles wat we zien en wat we lezen wel wat het is? Zoiets. Serieuze business dus. Toch vind ik een aantal van zijn werken ronduit grappig. Dat wil ik met mijn foto’s ook bereiken.

Ontheemding van de dingen

Natuurlijk heb ik de afgelopen tijd flink gegoogeld op de naam René Magritte. Het leek me handig om zijn drijfveren beter te begrijpen voordat ik zelf aan de slag zou gaan. Het internet bijkt een onuitputtelijke bron van fijne weetjes. Zo kwam ik het volgende citaat van de schilder tegen:

“Ik probeer er altijd voor te zorgen dat de schilderkunst niet opvalt, zo min mogelijk te zien is. Ik werk een beetje als een schrijver die een zo eenvoudig mogelijke toon aanslaat, die stilistische effecten schuwt, zodat de lezer uit het werk slechts het idee haalt dat de schrijver erin heeft willen leggen”.

Magritte noemt zijn werkwijze ‘de ontheemding van de dingen’:

“Het is raadzaam dat de keuze van de dingen die ontheemd moeten worden, zeer gewone dingen zijn om de vervreemding zo doeltreffend mogelijk te maken.”

Dit is een stuk kaas

In hetzelfde artikel trof ik vervolgens tien methoden aan die Magritte toepast bij het bedenken van zijn beelden.

Mijn eerste opdracht is gebaseerd op methode 10 van Magritte. Die luidt als volgt:

“Behandel de afbeelding van een ding als het echte ding.”

Daar mag je best even over nadenken. Heb ik ook gedaan.

Dit is hoe Magritte het aanpakte: hij maakte een klein schilderijtje van een stuk Franse kaas. Dat schilderij lijstte hij keurig in en zette het vervolgens onder een kaasstolp. Titel: “Dit is een stuk kaas” (Ceci est un morceau de fromage).

Nou, zoiets ga ik dus ook maar eens proberen. De kaas heb ik al.

Wordt vervolgd.

NB. 1: Als je wat meer wilt weten over René Magritte kun je ook luisteren naar een podcast die ik maakte voor de Vereniging Rembrandt.

NB. 2: laatste foto: ©Rene Magritte – Ceci est un morceau de fromage (1936/1937)