Maak kennis met Ernest Hemingway, de man van vrouwen, drank, wereldreizen, twee vliegtuigongelukken, drie oorlogen en zware depressies. De man die vond dat je moet lijden om te leven (dat is hem goed gelukt). En ook de man van een sobere schrijfstijl.

Je zult je verbazen. Volg me maar op een korte ontdekkingsreis.

Boekenkist in Piëmont

Mijn bibliotheekpas geeft recht op 10 boeken. Dat is te weinig voor een luie vakantie van twee weken aan de rand van mijn favoriete vallei in Piëmont. Voor alle zekerheid heb ik daarom nog twee extra boeken besteld bij de boekhandel, één van Marcel Möring en één van Ernest Hemingway. Möring is voor een andere keer. 

Afscheid van de wapenen

Ernest Hemingway (1899-1961) is één van de grote Amerikaanse schrijvers. Tot deze week had ik nooit iets van hem gelezen. Nu wel. Voor me ligt Afscheid van de wapenen uit 1929.

Het boek is uit en ik ben verward. De schrijfstijl van Hemingway wijkt af van alle boeken die ik eerder heb gelezen. Wat moet ik hiervan vinden?

De zinnen zijn simpel met veel herhalingen en eindeloos veel voegwoorden. Op de eerste pagina van het boek komt het woordje ‘en’ maar liefst vierentwintig keer voor. Had dat niet minder gekund? Is dit wat ik verwacht van een auteur die de Nobelprijs voor de literatuur heeft gewonnen?

Ik wil meer weten. Begrijpen. Google biedt uitkomst. Hemingway kiest bewust voor zinnen vol tempo. Dat concluderen alle deskundigen. Zijn woorden zijn kort en alledaags. Met bijzinnen en bijvoeglijke naamwoorden wordt zuinig omgesprongen. Komma’s worden vermeden.

Over komma’s gesproken

Ergens op mijn speurtocht naar de geheimen van Hemingway kwam ik een mooi verhaal tegen over de schrijver Joseph Conrad. Die man liet zich iedere dag opsluiten in een speciale schrijfkamer om zich volledig te kunnen concentreren op zijn teksten.

Op een dag opent zijn vrouw de kamer voor de lunch. Ze vraagt: “Wat heb je vanochtend gedaan?” Hij antwoordt: “Ik heb een komma weggehaald.”

’s Middag werkt hij verder en als de deur wordt ontsloten voor het avondeten, vraagt zijn vrouw: “Wat heb je vanmiddag gedaan?” Conrad antwoordt: “Ik heb de komma teruggezet.”

Ook Hemingway is een kommakraker. Hij laat het leesteken vaak weg om extra snelheid in een tekst te krijgen. Vooral samengestelde zinnen moeten het regelmatig zonder deze rustgevende interpunctie doen. Daarom heeft hij zo vaak een voegwoord nodig.

Op z’n Hemingways

Laat ik de openingsalinea uit Afscheid van de wapenen eens ombouwen naar mijn huidige vakantie-adres. Dit zijn de eerste twee regels van Hemingway:

In de nazomer van dat jaar woonden wij in een huis in een dorp dat over de rivier en de vlakte uitzag op de bergen. In de rivierbedding lagen kiezelstenen en keien, droog en wit in de zon, en het water stroomde er helderblauw en snel tussendoor. […]

Mijn versie wordt dan zo:

In de vroege zomer van dat jaar woonde ik in een huis in een dorp dat over het dal en kronkelige paden uitzag op de heuvels. In de diepte stroomde een beekje, donker van de schaduw van struiken en sparren en wilde hazelnootbomen. Op de groene helling aan de overkant lagen twintig huizen en een dorpje, gescheiden door velden vol wijnranken en kleine bossages. De zon lichtte overdag de witte en gele en oranje muren van de huizen op. ’s Avonds verdreef het duister de details tot alles samenvloeide in een zwart vlak waarin alleen nog de lichten van de huizen en het kerkje zichtbaar waren.

De ijsbergtheorie

Uiteraard doe ik Hemingway tekort met zo’n parafrasering. Toch geeft het wel de sfeer weer die het hele boek kenmerkt (en het is een erg leuke schrijfoefening). De auteur kiest voor feiten zonder opsmuk of mening. Hij registreert. Kort en koel, bijna afstandelijk.

Hemingway hanteert de ‘ijsbergtheorie’ (ook wel: theory of omission) om zijn verhalen sterker te maken. Zijn stijl is gericht op het ‘verhaal aan de oppervlakte’, zonder expliciet onderliggende thema’s te benoemen. Het topje van de ijsberg wordt beschreven en alles onder water mag de lezer zelf invullen. Het effect is dat je stap voor stap met de personages meekijkt, meevoelt, meehandelt. Meer daarover vind je op Writer’s Digest.

OK, waar gaat dat boek dan over?

Eerste Wereldoorlog

Afscheid van de wapenen is een anti-oorlogsroman die zich afspeelt in de Eerste Wereldoorlog. De hoofdpersoon is een Amerikaan (Frederic Henry) die zich inzet als coördinator van een ambulance-eenheid voor het Italiaanse leger. Hij werkt in de rang van luitenant aan het front, raakt zowel verliefd als gewond en deserteert uiteindelijk. De liefdesrelatie die door het boek kronkelt eindigt dramatisch.

Het boek is deels auto-biografisch. Hemingway was tijdens de Eerste Wereldoorlog drie weken ambulancechauffeur voor het Rode Kruis in Italië. De auteur kreeg ook -net als de hoofdpersoon in het boek- een lading mortierscherven in z’n been. En hij werd verliefd op een verpleegster.

Hemingway’s gedragscode

Hemingway vindt dat een man pas laat zien wat hij waard is tijdens moeilijke situaties. Oorlog is de ultieme test. Volgens Hemingway heb je uitdagingen nodig om te weten wat leven is. ”Om te leven moet je lijden” (Code hero).

Hemingway’s schrijfcode

Hemingway studeerde een tijdje journalistiek aan de Universiteit van Illinois, totdat hij een baan kreeg aangeboden op de redactie van The Kansas City Star. De basisregels van de stijlgids van die krant zijn terug te vinden in al het werk van Hemingway.

1. Gebruik korte zinnen
2. Hanteer krachtige taal
3. Wees duidelijk
4. Schrijf positief, niet negatief

Ook Afscheid van de wapenen ademt die journalistieke aanpak. Alles draait om neutrale observaties, de schrijfstijl is feitelijk en zakelijk. Zelfs de meest gruwelijke oorlogshandelingen staan nuchter beschreven, vrijwel altijd ontdaan van emotie. Hemingway schrijft over de dood van een vriend:

“Aymo lag in de modder half tegen de dijk aan. Hij leek heel klein en zijn armen lagen langs zijn lichaam, zijn benen met de puttees en zijn modderige schoenen tegen elkaar, zijn muts over zijn gezicht. Hij zag er heel dood uit.”

[Puttees zijn beenwikkels; lappen stof die soldaten om hun scheenbenen draaiden.]

Twee kanten van soberheid

Ik moet wennen aan die spartaanse schrijfstijl van Hemingway. Het is zo volstrekt anders dan het werk van andere Amerikaanse schrijvers uit dezelfde periode (denk aan John Steinbeck).

Zijn minimalistische verteltrant werkt fantastisch als de wanstaltigheid van een oorlog wordt beschreven. Toch is er ook een keerzijde: de liefdesrelatie in het boek lijdt -voor mij- onder de nuchtere woordkeus. Sterker nog: ik aarzel of de twee geliefden wel echt voor elkaar zijn bestemd, ondanks al hun liefdevolle dialogen. En misschien was dat precies de bedoeling…

Het kan zijn dat Hemingway die twijfel bewust zaait. Hij schrijft Afscheid van de wapenen als een anti-oorlogsroman. Zou hij duidelijk willen maken dat een gewapend conflict uiteindelijk niets goeds voortbrengt en dat zelfs de liefde eraan kapotgaat?

Het boek loopt sowieso nogal beroerd af. Als je per se een happy end wilt, lees dan vooral iets anders.

“There is nothing to writing.
All you do is sit down at a typewriter and bleed.”
-Ernest Hemingway-

Ernest Hemingway won in 1954 de Nobelprijs voor de literatuur. Een jaar eerder de Pulitzerprijs voor de literatuur met het boek De oude man en de zee.