De regio Piëmont in het noorden van Italië is adembenemend mooi. Vrienden hebben er pas geleden een huis gekocht en ik mocht er een paar weken wonen. Het zijn erg toffe vrienden, want ze hadden ook nog een vuistdik boek onder het hoofdkussen van mijn bed gelegd. Daar word je blij van, toch?!
Dat boek was “Max, Mischa en het Tet-offensief” van de Noorse auteur Johan Harstad. Je hebt er mogelijk al lovende woorden over gehoord, want de redactie van De Wereld Draait Door was nogal enthousiast (en dan druk ik me voorzichtig uit). Natuurlijk ga ik je ook adviseren om het te lezen, al stond het leidmotief van het boek haaks op mijn heerlijke tijd in Piëmont. Daarover later meer.
Magistrale roman
“Max, Mischa en het Tet-offensief” telt ruim 1.200 bladzijden. Je kunt zeggen dat het nogal aanmatigend is van een schrijver om zijn lezers een werkstuk voor te leggen waarmee ze zeker een complete werkweek onder de pannen zijn. Toch denk ik dat deze magistrale roman ieder woord nodig heeft. Natuurlijk zijn er passages waar de puntigheid ontbreekt en je even wegmijmert richting het boodschappenlijstje van vandaag. Maar zeg nou zelf: zonder eb en vloed zouden de Waddeneilanden ook maar saai zijn.
Ik lees het boek op een terras dat uitkijkt over één van de mooiste valleien van Piëmont. Zover ik kan kijken, staan de druivenranken strak in het gelid. De knoestige struiken lijken op militaire garnizoenen die ieder moment ten strijde kunnen trekken. Niet nodig: op de plaats rust, want alles is vredig. Heel af-en-toe trekt een rookpluim de aandacht als een boer oud hout staat te verbranden, of met z’n trekker door de stoffige paden tuft. Verder is het stil. Heel stil. En wárm.
Druiven en hazelnoten
Piëmont is een heerlijk Hobbitland. Druivenvelden mengen zich met kleine groepjes hazelnootbomen. De glooiende heuvels zijn besprenkeld met pittoreske dorpjes. Kerktorens fungeren als oriëntatiepunten. Het lijkt alsof er meer wijnhuizen zijn dan inwoners. Toch zijn de trattoria’s en pizzeria’s iedere avond afgeladen vol. De mensen zijn vriendelijk, hulpvaardig en tijd lijkt nauwelijks betekenis voor ze te hebben. Piëmont is het aardse paradijs.
Toch blijft het een tijdje onrustig in mijn hoofd. Dat komt door het boek. Johan Harstad heeft een schrijfstijl die doorlopend een beroep doet op je geheugen en je fantasie. Hij slalomt door de recente geschiedenis, met pistepalen als de Vietnamoorlog, de aanslag op de Twin Towers, muziek van John Coltrane, de film Apocalypse Now en tientallen andere feiten die zijn opgeborgen in ons collectieve geheugen.
De Vlaamse acteur Wim Opbrouck zegt over “Max, Mischa en het Tet-offensief”:
Een magnum opus met een grote impact. Zelden een boek gelezen dat zo diep onder mijn vel kroop. De Jazz, het theater, de film, de kunst, Mark Rothko, de Vietnamoorlog, de Twin Towers….dit boek gaat verdomme over het leven waarin ik zelf rondloop!
Afpellen van emoties
En zo is het precies. Het leven van Max, vriendin Mischa, vriend Mordecai en oom Ove (Vietnamveteraan) raakt voortdurend aan dat van de lezer. De herkenningsmomenten zijn talrijk. Dat is niet altijd een pretje. Johan Harstad pelt uitgebreid de menselijke emoties af. De pijn en het plezier van vriendschap, liefde en afscheid worden tot het kleinste detail geanalyseerd en uitgeschreven. Tientallen pagina’s lang. Je kunt er niet aan ontsnappen. En dat op een zonnig terras in de wijngaarden van Piëmont….
Het aantal hoofdrolspelers is redelijk overzichtelijk; een handjevol. De centrale figuur is Max. Je volgt zijn leven vanuit Stavanger in Noorwegen naar Amerika. In zijn vroege puberjaren emigreert hij met z’n ouders naar New York. Max voelt zich onterecht losgerukt uit z’n veilige (puber)leven. Het leidt tot levenslange ontheemding en sluimerende heimwee.
Angst om te vergeten
Max is nu 35 en toneelregisseur. Hij heeft voldoende tijd om -tijdens slapeloze nachten en eindeloze autoritten- na te denken over de zin van zijn bestaan. Hij wil het leven van zichzelf en zijn dierbaren vastleggen omdat hij bang is dat herinneringen zomaar kunnen oplossen. Een citaat:
Ik schrijf dit voor jullie, voor ons, voor mijzelf. Ik schrijf dit voordat ik het vergeet, zoals jullie het misschien al vergeten zijn. Ik schrijf dit niet omdat anderen niet zou zijn overkomen wat ons overkwam; onze levens waren in geen enkel opzicht spectaculair of belangrijk. Dat waren ze niet, zijn ze nooit geweest. Dat zijn ze nu ook niet. Maar het waren onze levens, ze waren met elkaar verbonden en ik ben zo bang ze kwijt te raken.
Gaandeweg het boek komen er mensen op z’n pad die vergelijkbare ervaringen hebben. Iedereen lijkt zekerheden kwijt te zijn en alsmaar te zoeken naar vertrouwde ankerpunten om grip te krijgen op de werkelijkheid. Maar alles en iedereen is in beweging. Niets blijft bij het oude. Verlies, nieuwe ontmoetingen en verwijdering meanderen door het hele boek. Zelfs op macro-niveau wordt dat doorgetrokken: Noorwegen raakt z’n ziel kwijt aan de olie-industrie en Amerika verliest zichzelf -letterlijk en figuurlijk- in oorlogen ver van huis (o.a. Vietnam).
Intense vriendschappen
Het gaat wat ver om hier een complete samenvatting van Harstad’s meesterwerk te geven. Het is ondoenlijk om alle symboliek en laagjes te benoemen. Laat ik volstaan met de constatering dat de schrijver in staat blijkt om gewone mensen met een gewoon leven en doodnormale ambities een podium te geven. Gewoon wordt bijzonder. En Harstad blinkt uit in het beschrijven van vriendschappen. Nog nooit heb ik de relatie tussen mensen intenser en intiemer beschreven gezien dan in dit boek. Betoverend mooi gewoon.
Natuurlijk heb ik me afgevraagd waarom het Tet-offensief in de titel wordt genoemd. Johan Harstad had ook kunnen kiezen voor het allitererende “Max, Mischa en Mordecai”. De namen van de vrienden, dat was meteen duidelijk geweest. Maar goed, een verwijzing naar Vietnam is ook gepast. Die oorlog krijgt veel aandacht door de aanwezigheid van oom Ove en ook door uitgebreide beschrijvingen van de film Apocalypse Now. Ik kan de reden slechts proberen te raden: het Tet-offensief was een grootschalige aanval van de Vietcong (1968) op Amerikaanse militairen in Vietnam. Het zorgde voor een kantelpunt in de publieke opinie over de militaire acties van president Johnson. De Vietnamoorlog werd vanaf dat moment massaal bestempeld als zinloos en verloren. Ik veronderstel dat Harstad juist dié oorlog gebruikt om het beeld van voortdurend verschuivende panelen te benadrukken.
Geen heimwee in Piëmont
De auteur legt onder het boek de vraag wat ‘thuis’ is. Kun je overal gelukkig zijn, moet je daarvoor per se in Stavanger, Toronto, of New York zijn, zoals Max, Mischa en Mordecai? De hoofdpersonen in het boek verlangen naar de plekken waar hun jeugd zich afspeelde. Daar wringt de rode draad van het boek met mijn leven. Ik hoef niet te kiezen om me ergens prettig te voelen. Piëmont en Nederland zijn beide prima. Sterker nog: het is juist heerlijk om op onbekende plekken nieuwe herinneringen te maken….
“Max, Mischa en het Tet-offensief” blijven altijd verbonden met de groene garnizoenen in de heuvels van Piëmont. Dat is een plek waar heimwee geen voet aan de grond krijgt, een universeel thuis waar je nooit ontheemd zult zijn. Dat hebben mijn wijze vrienden goed gezien.
