De oorlog is 14 dagen oud. Ruim twee miljoen mensen zijn inmiddels ontheemd. Het totaal aantal doden en gewonden is nog niet bevestigd, maar het zullen er veel zijn, heel veel. Ontelbare jonge kinderen zijn voor hun leven getraumatiseerd.

Dit is vandaag de stand van zaken. Morgen is het erger.

Eén man met een ongezonde hang naar het verleden kan al die ellende blijkbaar voor zichzelf verantwoorden. Hij maakt de toekomst van miljoenen stuk; de wereld voor altijd anders. Z’n plek in de geschiedenisboeken is verzekerd. Dat wel. Bah.

Inspiratie

Ik had vanochtend contact met Trudi, een kunstenaar uit Amersfoort. Ze schildert met olieverf en bedenkt beeldjes van keramiek. “Ik heb even geen inspiratie”, liet ze weten met een hoorbaar snufje understatement. “Hoe is dat bij jou?”

Ik herken het. Er ligt een roadblock voor m’n toetsenbord, terwijl schrijven meestal de weg is om mijn hoofd weer helder te krijgen. Maar nu weigeren duizenden gedachten om zinnen te vormen. De volgende regels zijn een poging de impasse te doorbreken.

Misschien is de misère te groot, de informatie te overweldigend en de dilemma’s onmogelijk. Deskundigen aan praatshowtafels noemen steeds vaker ‘een rode lijn’ die zowel de agressor als ons bondgenootschap niet over mogen. De Kremlinbaas moet vooral aan zíjn kant van de lijn blijven en niet met de rode knop spelen. Wij houden ons dan gedeisd. Zo voorkomen we erger. Alles schijnt beschreven in afspraken en procedures.

Is de zijlijn voldoende

Ik begrijp het en toch ben ik bang dat we binnenkort tot de conclusie komen dat we te weinig hebben gedaan. Wat zullen de geschiedenisboeken schrijven over ons? Ik weet niet of ik er optimistisch over ben.

Mijn babyboomgeneratie heeft er sowieso een zooitje van gemaakt. Laat ik die zin iets verzachten: we zijn niet in staat gebleken om de wereld mooier te kleuren. We hebben wel ons best gedaan, maar het is mislukt. De acties van visionaire enkelingen zijn verdrongen door de kijk van het collectief.

Ergens aan het eind van de jaren ’80 leek het nog goed te komen. De muur viel en alle Menschen wurden Brüder. Jammer genoeg duurde de euforie maar kort. Nog geen 3 jaar later begon de Golfoorlog, live op CNN. Ondertussen hebben we ook het klimaat nog naar de filistijnen geholpen en de woningmarkt verziekt. Het rijtje missers is langer. Ik ben er niet trots op. We hebben domme keuzes gemaakt. En nu dus die onbegrijpelijke oorlog. Een dikke, vette SORRY aan iedereen die de zorg voor de wereld van ons overneemt.

Ik zoek mijn rust vaak in boeken. Lezen verdrijft de werkelijkheid. Zelfs dat is nu anders. In ieder boek dat ik lees, vind ik paralellen naar vandaag. Laat ik een voorbeeld noemen.

Het onrecht van de sterkste

Je kent de Amerikaanse schrijver John Steinbeck waarschijnlijk van ‘Druiven der gramschap’ (‘Grapes of wrath’ – 1939), of van ‘Ten oosten van Eden’ (‘East of Eden’ – 1952). Het zijn twee meesterwerken.

Bij Steinbeck draait ieder boek om ‘goed’ en ‘kwaad’. Zijn genuanceerde beschrijvingen van tegengestelde belangen zijn meestal ontdaan van een eigen mening. De lezer mag bepalen welke kant hij kiest en dat valt lang niet altijd mee; recht en krom zijn vaak een deel van dezelfde lijn.

Ik wil je graag kort kennis laten maken met een boek dat Steinbeck al in 1936 schreef. Het heet ‘Het onrecht van de sterkste’ (‘In dubious battle’) en gaat over een activist die betere lonen wil voor de arbeiders in fruitboomgaarden. Gaandeweg het boek ontstaat twijfel over de werkwijze van deze Harry Nilson. Hij gaat letterlijk over lijken om zijn doel te bereiken.

De werkgevers zijn overigens ook geen lieverdjes. Zij hebben geld en geweren. Bovendien zijn ze goed georganiseerd in de kleine vallei waar het verhaal zich afspeelt. De arbeiders lijken hun strijd nooit te kunnen winnen.

Het perspectief van een eeuw

Steinbeck beschrijft de jaren ’20 en ’30 van de vorige eeuw. Zo’n 100 jaar geleden dus. Ook dan bestaat de propaganda-oorlog al. Moord en brand worden steevast toegedicht aan de tegenpartij, ook al is de waarheid anders. Vrijwel alle leiders zijn op zoek naar hun eigen gewin en de onwetende buitenstaander is vaak de pineut. Ik neem aan dat je begrijpt dat ik tijdens het lezen niet los kon komen van de actualiteit in 2022.

Mijn verhaal heeft geen moraal. Ook geen happy end. Je bent getuige geworden van een avondje zelftherapie. Ik had ruim 4-duizend lettertekens nodig om m’n gemoed iets te bedaren. Taal helpt.

Ik hoop dat ze aan onderhandelingstafels in het nabije oosten ook de juiste woorden kunnen vinden.